نگهداری از کاج مطبق

نام علمی Araucaric excelsa
فارسی اصیل: پی ناژ (کپی-میمون ناژ= کاج) اشاره به معنی ریشه نام لاتین آن
فارسی رایج: کاج مطبق نام انگلیسی:Norfolk Island
گیاهی است سوزنی برگ زیبا و از خانواده آراکریاسه با شاخه های مطبق موطن اصلی جزیره نور فولک استرالیا رشد آن در محیط طبیعی زیاد ولی در آپارتمان به کندی رشد می نماید و حداکثر ۱۵۰ سانتیمتر می رسد.
احتیاج شدیدی به اکسیژن فراوان دارد و در جه حرارت بالا را تحمل نمی کند گیاهانی که از طریق کاشت بذر بدست آمده اند شاخه هایی بیمار و نامنظم تولید می نماید و بهتر است جهت ازدیاد آن از قلمه های جوانه های انتهایی استفاده گردد.
نیازها:
نور: در تابستان از تابش نور مستقیم آفتاب به آن جلو گیری کنید: اگر چه سایه را تحمل می نماید ولی نزدیک به پنجره با نور ملایم نگهداری کنید در بهار و تابستان هر هفته یکبار ۸۰ در جه آنرا بچرخانید در غیر این صورت گیاه بطرف نور حرکت کرده و شکل طبیعی خود را از دست میدهد. ویا می توانید از لامپ قرمز در شب از این چرخش جلوگیری نمایید.
دما: حداقل درجه حرارت مطلوب در زمستان ۵ درجه سانتیگراد و حداکثر در تابستان ۱۶ درجه سانتیگراد در صورت امکان بهتر است در تابستان بیرون از اتاق نگهداری شود.
آبیاری: در تابستان هفته ای دوبار و در زمستان هر هفت تا ده روز یکبار آبیاری کافی است خاک را | همیشه مرطوب نگهدارید. در صورت امکان از آب سبک بدون املاح (آب جوشیده) استفاده گردد.
رطوبت: هفته ای یکبار در زمستان و هفته ای دو بار در تابستان احتیاج به مه پاشی با آبفشان دارد.

تغذیه: با شروع فصل رشد (بهار و تابستان) جهت تغذیه مصنوعی از کود محلول در آب استفاده کنید بعلت نیاز کم این گیاه به تغذیه مصنوعی نصف آن مقداری که روی بسته توصیه شده است کافی است.
خاک مناسب: خاک مورد نیاط این گیاه کمپوست سبک است.
تعویض گلدان: قبل از اینکه ارتفاع گیاه به یک متر برسد هر سال گلدان مطبق را با یک در جه بزرگتر تعویض نمائید پس از آن خاکهای سطح گلدان را با آرامی خارج و با خاک کمپوست نو تعویض نمایید.
تمیز نمودن برگها: مه پاشی با آبفشان در این خصوص کافی است از مواد براق کننده شیمیایی استفاده نکنید.
تکثیر: ریشه دار نمودن قلمه و کاشت بذر (پایه های بذری دارای طبقه های نامنظم هستند)
نکته عمومی
جهت جلوگیری از عبور نور و رشد جلبک در اطراف ریشه گلدان های تیره رنگ را انتخاب کنید.
رشد کاج مطبق بسیار کند و هر سال یک طبقه و یا حداکثر دو طبقه بر طبقات خود می افزاید زیبایی این گیاه در داشتن برگهای سوزنی شفاف در طبقات و محیط جانبی تنه اصلی است برای این منظور سعی کنید از دستمالی کردن برگهای سوزنی و استفاده از مواد براق کننده جلوگیری و با آب فشان رطوبت گیاه را تأمین نمایید.

عوارض و در مان

١. شاخه های باریک و علفی هستند: تغذیه مصنوعی تجویز می گردد میزان مواد غذایی را دو برابر کنید.
۲. برگهی سوزنی زرد و قهوه ای شده و می ریزند: هوا گرم و خشک است گلدان را به محل خنک تر با اکسیژن فراوان منتقل کنید آبیاری و آبفشانی را فراموش نفرمایید.

٣. حشرات ریز سبز رنگ روی برگهای سوزنی ظاهر و برگها چسبناک شده اند: هر ۱۴ روز یکبار با یک سم حشره کش نفوذی سیستمیک ) مثل مالاتیون اکامت وغیره طبق دستور سمپاشی نمایید تا علایم بر طرف گردند.
۴. شاخهها بطرف پایین خم شده اند: هوا خیلی سرد است گیاه را به محل گرمتری منتقل نمایید
۵. برگهای شاخه های پایین می ریزند: گیاه پیر شده است اگر تاریکی زیاد باشد گیاه را به محل روشن تر انتقال دهید و شاخه های خشک شده را با چاقو و یا قیچی تیز حذف نمایید.
۶ برگها سبز هستند ولی می ریزند: آبیاری زیاد از اندازه باعث این عارضه است آبیاری را متوقف کنید تا سطح خاک خشک شود سپس آبیاری را با میزان کمتر انجام دهید.
۷. برگ ها متمایل به سفیدی هستند: اشعه مستقیم آفتاب مخصوصا از پشت شیشه عامل آن است گیاه را به محلی با نور غیر مستقیم انتقال دهید.
۸. لکه های سفید پنبه ای شکل و سفید رنگ در قاعده برگها تشکیل شده است: حشره آفت باعث این مشکل است هر ۱۴ روز یکبار با سم حشره کش طبق دستور سمپاشی کنید و یا با پنبه آغشته محلول به سم روی شاخه بمالید.
۹. رشد گیاه متوقف شده است: ریشه ها را بازدید کنید اگر متراکم شده اند، زمان تعویض فرارسیده است.

آشنایی با یاس رازقی

Jasminum
نام علمی گل رازقی که از لحاظ عطر معروف ترین گلهای کشور ما است
Sol . sambac می باشد.
از خانواده زنبقها Oleaceae که سرزمین اصلی اش عربستان است (زنبق نام ناحیه ای است در عربستان امروزه پرورش این گل در منطقه وسیعی از آفریقای شمالی گرفته تا خاور زمین و آسیای میانه گسترده شده است.
بوته گل رازقی پر شاخ و برگ و نیمه بالارو است. برگهای آن دائمی، صاف، بیضی شکل و بی کرک با گلهای درشت، پر پر، سفید رنگ و بسیار معطر. از نیمه اردیبهشت به بعد در طول مدت تابستان گل ها مرتبا شکفته می شوند و هر گل حدود یک هفته تا ده روز دوام دارد.
بررسی های دقیق آزمایشگاهی نشان داده است که مقدار مطلق عطر گل رازقی و تیره یاس ها در ساعات اولیه بامداد نخستین روز شکفتن گل (حدود ساعت هشت بیشتر از همه اوقات است.
دانشمندان گیاه شناس سه گونه متمایز از این گل به نامهای زیر تشخیص داده اند:
گونه بلا :Bela در مصر، شبه جزیره عربستان (زنبق کویت و بحرین) و بنگال.
گونه موتیا :Motia در پنجاب هندوستان و سریلانکا
گونه موگرا Mogra یا :Moghra در هندوستان، چین، افغانستان و ایران.
نظر به اینکه مردم خوش ذوق کشور ما از قدیم گلهای معطر را بیشتر دوست می داشتند، به پرورش این گل در شهرهای مختلف کم و بیش همت گماشتند ولی چون آب و هوای مطلوب آن سرزمین های معتدل گرم و مرطوب می باشد، امروزه پرورش آن بصورت گلدانی در استانهای گیلان، مازندران، فارس و خوزستان بیشتر متداول است.
در مناطق یاد شده یک نوع یاس گلدانی نیز پرورش داده می شود که موسوم به یاس رازقی با نام علمی Jasminium pubescens می باشد. بوته این گل در استان های شمالی کشور ما | نظیر گل رازقی نیمه بالارو است و در استان های جنوب بالارونده است.
برگهای آن شبیه خرید گل رازقی بوده و دو به دو متقابل است ولی گلهای آن کوچک و مانند یاس سفید (چميا .Jasminium officinalis L) ستاره شکل بوده و از لحاظ عمر همانند گل رازقی می باشد.
با این تفاوت که دوام شکوفائی هر گل کم است و طول مدت گل دادن و تعداد گل ها بیشتر که عمر عطر افشانی آنرا زیادتر می سازد. در استان های جنوبی و مناطقی که خطر سرمازدگی وجود ندارد، یاس رازقی را در هوای آزاد پرورش می دهند و ساقه های نازک آنرا به داربست یا دیوار می بندند.
در استان های کرانه دریای خزر که هوای زمستانی سرد است، حتما باید گیاه را از گزند سرما محفوظ داشت و آنرا به مکان های پوشیده منتقل نمود و طبعأ در شهرستان های مرکزی که سردتر است نگهداری این گل جز در گلخانه میسر نیست.
آب و خاک مناسب:چون گلهای رازقی و یاس رازقی از گروه نباتات آهک گریز می باشند، خاک گلدان آنها باید بکلی فاقد مواد آهکی بوده و حتی آبی که به آنها داده می شود نباید قلیائی و دارای مواد آهکی باشد.
در مناطق پرورش این گل ها تناسب خاک گلدانها بقرار زیر است:
خاک برگ پوسیده درختان جنگلی (هوموس) ۳ قسمت، شن شسته شده ۲ قسمت، خاک معمولی باغچه ۱ قسمت. دفعات آبیاری به مقتضای فصل و درجه حرارت محیط فرق می کند. در تابستان بویژه در موسم گل دادن باید روزی یکبار به آن آب داد. بعلاوه از موقعیکه غنچه گلها ظاهر می شود حتما باید بپای بوته کود داد.
بهترین کود طبیعی که باغبانان با تجربه مصرف می کنند، شیره کود گوسفندی است و طرز تهیه آن بدین طریق است که ۲ الی ۳ قاشق سوپخوری شیره کود را پس از بهم زدن بپای هر گلدان می ریزند.
در محلهائی که تهیه کود طبیعی دشوار است، مصرف کود شیمیائی مخلوط سولفات آمونیم و فسفات آمونیم به نسبت ترتیب سه و یک و بقدر یک قاشق غذا خوری در هر دو هفته از اواسط بهار به بعد توصیه می شود.
علاقمندان پرورش این گل ها در تهران و شهرستان های مرکزی می توانند برای خنثی کردن اثرات زیان بخش آب آهکی و قلیائی یک قطعه زاج سیاه (سولفات آهن) در کنار گلدان گذارده هنگام آبیاری آب را روی آن بریزند.
طرِیق تكثير:
گل رازقی و یاس رازقی را معمولا از طریق خوابانیدن شاخه، قلمه زدن و کشت پاجوش زیاد می کنند. لیکن ممکن است آنها را با پیوند نیز زیاد کرد.
١- تکثیر بوسیله خوابانیدن شاخه:
برای این منظور شاخه های بلند یکی دو ساله قسمت پائین بوته را در اواسط فصل بهار درون جعبه چوبی یا گلدان محتوی شن شسته نرم می خوابانند. بطوریکه سرشاخه ها با دو سه جوانه از خاک بیرون باشد.
با انجام آبیاری مرتب پس از چندی از ساقه های درون شن ریشه های تازه می رویند. شش هفته بعد هنگامیکه ریشه ها رشد کافی یافتند باید شاخه ها را از زیر گلدان بریده و نهال های جوان ریشه دار را درون گلدان های حاوی خاک مناسب که قبلا ذکر شده بکارند تا بوته های مستقلی بوجود آیند.
معمولا جهت تسریع عمل ریشه دادن، قبل از خوابانیدن ساقه کمی از پوست شاخه را که درون جعبه یا گلدان قرار می گیرد با چاقو برش می دهند.
باید دانست که چون خوابانیدن شاخه ها در سطح خاک جعبه گل  یا گلدان فقط در مورد شاخه های زیرین امکان پذیر است و شاخه های فوقانی را نمی توان بعلت خطر شکستن بسطح زمین رسانید لذا بدین جهت ممکن است گلدان های سبک و کوچکتری تهیه نموده شاخه های جوان بالای بوته را از سوراخ زیر گلدان داخل گلدان کرد و درون آن مقداری شن شسته ریخت و گلدان های هوائی روی شاخه ها را بوسیله قیم در هوا نگهداشت یا روی طاقچه دیوار قرار داد.
پس از ریشه دادن با ترتیبی که ذکر شد آنها را به گلدان های جداگانه منتقل نمود. ذکر این نکته نیز لازم است که چون بر اثر قطع یکباره شاخه های ریشه دار بیم خشک شدن گیاه می رود بهتر است بریدن شاخه ها بتدریج صورت پذیرد.
بدین ترتیب که پس از حصول اطمینان از رویش ریشه کافی ابتداء از زیر گلدان باندازه یک سوم قطر شاخه را برید و پس از یک هفته برش قبلی را تا دو سوم قطر شاخه عمیق تر کرد و سرانجام هفته بعد شاخه را از زیر گلدان بکلی قطع کرد و درون گلدان های جداگانه کاشت. این عمل را در اصطلاح باغبانی از شیر گرفتن نهال های جوان می نامند).
۲- تکثیر با قلمه:
قلمه ها را باید در بهار قبل از باز شدن چشم ها و رویش جوانه ها از شاخه های قوی یکی دو ساله | که گل داشتند، انتخاب نمود و آنها را به مدت یک هفته درون گونی کنفی یا پارچه کرباس مرطوبی پیچید و با پاشیدن آب پارچه را مرطوب نگهداشت. در پایان هفته آنها را به قلمه های کوچک تقسیم کرد بطوریکه هر قلمه ۳ – ۴ چشم داشته باشد. سپس قلمه ها را درون گلدان های حاوی شن شسته کاشت و منتظر شد تا بعد از ۵-۶ هفته که قلمه ها ریشه کافی دادند آنها را به گلدان های اصلی که تناسب خاک آن قبلا ذکر شده است انتقال داد.
3- تکثیر از راه پیوند:
گل رازقی و یاس رازقی را می توان بوسیله پیوند روی یاس سفید (چمپا) نیز زیاد کرد. در بهار پیوند شکمی یا مجاورتی مناسب است و در پائیز پیوند شکافی رجحان دارد. حسن این طریق تکثیر آن است که چون یاس سفید را می توان تقریبا در هر نوع آب و خاک عمل آورد و نظیر گلهای رازقی و یاس رازقی به خاک هوموسی اراضی جنگلی احتیاج ندارد و با پیوند آنها روی پایه یاس می توان از زحمت تهیه خاک هوموس رهائی یافت و از دادن آب قلیائی نیز نگران نشد.
عطر گیری:
در کشورهایی که کاشت گل رازقی و گونه های مختلف یاس در سطح وسیع و هوای آزاد متداول است، صنعت عطر گیری فعالیت گسترده ای دارد.
در سال ۱۹۷۲ در کشورهای مختلف
بنا به مندرجات آمار بین المللی، تولید عطر گلهای تیره یاس بقرار زیر بوده است:
” مصر ۳۵۰۰ کیلو گرم الجزایر ۶۰۰ کیلو گرم
‘ مغرب ۲۰۰۰ کیلو گرم فرانسه ۶۰۰ کیلو گرم
ایتالیا ۱۸۰۰ کیلو گرم اسپانیا ۴۵۰ کیلو گرم
اتحاد جماهیر شوروی و چین (که تولید قابل ملاحظه و نامعلومی داشته اند در کشور چین این گل ها را بیشتر برای معطر ساختن چای و تهیه عطر کشت می کنند.

کارخانجات عمده عطر کشی در حومه شهر بزرگ کانتون متمرکز است. در هندوستان برای استخراج عطر رازقی گلبرگها را پرپر کرده، روی دانه های کنجد می ریزند. سپس با عصاره گرفتن روغن کنجدهای معطر عطر مطلوب را بدست می آورند. در صنعت پیشرفته امروزی عطر رازقی را | از طریق خیساندن گلبرگ ها در اتر نفت Etheropetrol یا بنزن Benzene استخراج می نمایند. (نباید بنزن یا روغن بن با بنزن متعارف اشتباه شود. بنزن با فرمول شیمیائی ,CH آبگونه فرار و بی رنگی است که از قطران یا قیر ذغال سنگ بدست می آید و در لباس شوئی برای زدودن لکه های چربی و رنگ سازی مصرف می شود) عطر رازقی گرانبهاترین عطر طبیعی است و گفته می شود که تهیه آن بصورت ساخت صنعتی امکان ندارد.