خاک یا زمینه رشد گیاه

خاک یا زمینه رشد گیاه بسته به نیاز گل های آپارتمانی، نوع خاک مورد مصرف متفاوت است. خاک زمینه رشد گیاهان محسوب می شود و چون هریک از گلها ممکن است خاک بخصوصی را بپسندند، در این مجموعه نمی توان خاک یکنواختی را توصیه کرد که برای رویاندن تمامی گلها مفید باشد.

خاک چیست؟

خاک با زمینه رشد گیاه

– منشاء خاک به واسطه پنج عامل از سنگ مادر بوجود می آید. این عوامل عبارتند از: آب و هوا، طبیعت سنگ، موجودات گیاهی و حیوانی، توپوگرافی و زمان. تمامی این عوامل برخصوصیات خاک موثرند. عوامل اقلیمی بخصوص حرارت و بارندگی بر سرعت هوادیدگی سنگ ها و مواد معدنی تاثیر می گذارند. این دو عامل در عین حال تعیین کننده نوع حیوان و نباتی است که در یک منطقه قابل زیستن و روئیدن است. همینطور نوع سنگ مادر در تشکیل خاک کاملا موثر است؛ سنگ شیشه کوارتز) خیلی کند شکسته می شود و هیچگاه از فرسوده شدن آن، رس که اجزاء مهم خاک است بدست نمی آید و از آن مواد غذائی گیاه نیز تولید نمی شود. رشد و نمو گیاه تعیین کننده نوع و مقدار مواد آلی خاک و چگونگی توزیع آن است. وضعیت زمین (توپوگرافی عامل عمده ای در تشکیل خاک از لحاظ اثر آن بر جریان سطحی آب و زهکشی است. بنابراین خاک هائی که به آب نفوذ پذیرند، راحت تر در اثر آبشوئی مواد غذایی مورد نیاز گل و گیاه را از دست میدهد تا خاکی که نفوذ پذیری کمی دارد. علاوه بر این در ارتفاعات مواد آلی کمتر از دشت ها است. بالاخره زمان عاملی است که تعیین کننده درجه اثر عوامل دیگر است. هر چه مدت زمان اثر عوامل فوق، طولانی تر باشد، مقدار خاک بیشتری تکامل مییابد. هزاران سال طول می کشد تا خاک خوب زراعی ایجاد شود. در حالیکه تمامی این عوامل خارج از قدرت افراد علاقمند به گلکاری و یا باغبانی است، نتایج طبیعی حاصل از آن را می توان با تدابیر صحیح خاک تغییر داد. این امر بخصوص در مورد باغچه و گلدان  صدق می کند. اگر خاک منزل موافق میل نباشد، می توان با آوردن یکی دو کامیون خاک خوب، یکباره خاک نامرغوب را با بهترین نوع خاک تعویض نمود. در مورد گلدان به راحتی میتوان با استفاده از انواع مواد، خاک مناسب کشت هر گل را تهیه کرد.

۲- طبیعت خاک خاک از چهار گروه عمده از مواد مختلف تشکیل شده است که عبارتند از:

مواد معدنی، مواد آلی، آب، هوا وخاک.

الف – مواد معدنی

مواد معدنی خاک شامل ذرات ریز و درشتی است که از آن به عنوان بافت یاد می کنند. توزیع ذرات خاک در اندازه های مختلف بافت خاک را مشخص می کند. بنابراین خاک را از لحاظ بافت تقسیم بندی می کنند. اگر ذرات خاک خیلی ریز باشد خاک رسی است و اگر ریز و درشت باشد، به آن شنیمی گویند. البته تقسیم بندی بینابینی نیز وجود دارد. مثلا رسی، شنی، شن رسی، شنی لومی، رسی لومی و غیره. تقسیم بندی معمولی بدین قرار است: شن: ذراتی با قطر ۲ تا  ۰/۲ میلی متر سیلیت: ذراتی با قطر / ۰۲ تا ۰ / ۰۰۲ میلی متر رس: ذرات کوچکتر ۰
/ ۰۰۲ میلی متر چنین به نظر می رسد که ذرات رس از نوک سوزن نیز کوچکتر است. خاکی که مقدار شن آن زیاد باشد آن را سبک می گویند. چنین خاکی دارای نفوذ پذیری فوقالعاده به آب است. کار کردن در آن راحت است ولی در قیاس با خاک سنگین نمی تواند خوب رطوبت را در خود حفظ کند و از لحاظ مواد غذائی لازم برای رشد گیاه نیز معمولا ضعیف و فقیر است. خاک سنگین دارای مقدار زیادی رس است. این نوع خاک ها ذاتا حاصلخیز و پر از مواد غذائی ضروری برای گیاه است، ولی کار کردن در آن مشکل است و اداره آن مشکلتر.

ب- مواد آلی

مواد آلی خاک در حقیقت روح زنده خاک است. قسمت عمده آن شامل مواد پس مانده گیاهی است که در حال فساد می باشند. این مواد ممکن است حاصل از نباتاتی باشد که در همان نقطه روئیده است و یا آنکه از محل دیگری آورده شده است. در خاک های آبی (مثل خاک برگ، خاک جنگل و نظائر آن مقدار مواد آلی خیلی زیاد است، ولی مقدار مواد آلی خاک های شنی و قلوه سنگی معمولأ كم است. در نواحی خشک نیز خاک ها فاقد مقدار لازم مواد آلی می باشند. مواد آلی خاک در حقیقت مخزن و انبار مواد غذائی لازم برای گیاه و نیز رطوبت است که بتدریج و کم کم در اختیار گیاه گذاشته می شود. علاوه بر این، نقش بسیار مهمتری از لحاظ ساختمان خاک دارد. ساختمان خاک در حقیقت چگونگی تشکیل خاکدانی در خاک است که از تجمع ذرات خاک با ملات مواد آلی صورت می گیرد. این خاکدانه ها باعث ایجاد خلل و فرج در خاک می شود که در آن ها رطوبت جمع و حفظ می شود. هر چه مقدار مواد آلی خاک کم باشد خاکدانه ها نیز کمتر تولید می شود و در این صورت خاک به هوا و آب کمتر نفوذ پذیر می شود. در چنین حالتی نمی تواند هوا و رطوبت لازم را در اختیار گیاه قرار دهد و (هوموس) اصطلاحی است که به مواد آلی کاملا فاسد شده خاک اطلاق می شود.

ج- هوا و آب

این دو جزء از اجزاء خاک ممکن است ۳۰ تا ۶۰ درصد حجم خاک را اشغال کند که این حجم در واقع در درون مواد معدنی و مواد آلی خاک است. به فضائی که در اختیار هوا و آب خاک است، فضای خاک می گویند. در خاک های نفوذ پذیر بخش عمده این فضا را هوا تشکیل می دهد. در خاک های باتلاقی بر عکس، قسمت عمده این فضا را آب پر می کند و حجم هوا ناچیز است. خاک خوب خاکی است که در آن خلل و فرج زود از آب تهی و از هوا مملو گردد تا ریشه بتواند در خاک به راحتی تنفس کند. در عین حال چنین خاکی می بایستی قابلیت آن را داشته باشد که در خلل و فرج ریز خود، آب کافی برای گیاه ذخیره کند تا گیاه بتواند به تدریج آب مورد نیاز خود را از این منبع دریافت دارد. ترکیب هوا در خلل و فرج سطح خاک با ترکیب هوای بیرون یکی است. بتدریج که عمق زیادتر می شود و بخصوص وقتی که نفوذ پذیری خاک به آب کم باشد، غلظت اکسیژن هوا کم می شود. این کاهش اکسیژن موجود در خاک ممکن است مهمترین عامل منع کننده توسعه ریشه در خاک های سنگین و با نفوذ پذیری کم باشد. تمامی آب موجود در خاک به هیچ وجه قابل استفاده گیاه نیست. آب خاک را میتوان از سه گروه دانست:

۱- آب آزاد

که معمولا به سرعت فرو می رود.

۲-آب قابل جذب

که با قدرت کمی در خاک حفظ می شود و گیاه می تواند از آن بهره گیرد.

۳- آب مجذوب کم غیر قابل استفاده برای گیاه بوده و وقتی آب آزاد و آب قابل جذب در خاک تمام می شود در خاک باقی مانده و خاک از نظر گیاه خشک محسوب می شود. بهترین خاک، خاکی است که درصد قابل جذب آن زیاد باشد. مواد آلی نقش بسیار حیاتی در افزایش مقدار آب قابل جذب خاک را بازی می کند. این امر مخصوصا در مورد خاک های سبک مصداق دارد، زیرا خاک شنی ظرفیت نگهداری آب چندانی ندارد. د. موجودات زنده خاک موجودات ذره بینی (باکتری ها، قارچها و غیره) نقش عمده ای در تجزیه مواد آلی خاک و رس مانده های گیاهی به عهده دارند. از فعالیت آنها در خاک مواد معدنی رها شده و در اختیار گیاه قرار می گیرد. مهمترین ماده غذائی که بدین نحو آزاد می شود ازت نام دارد. نوع مواد آلی موجود در خاک، تعیین کننده مقدار و نوع موجودات زنده خاک است.
۳- انتخاب خاک مناسب شاید هیچ کاری در کشاورزی مأیوس کننده تر از این نباشد که بخواهیم محصولی را در خاکی نامناسب پرورش دهیم. (زمین شوره سنبل برنیارد) بجز شرایط آب و هوا شاید هیچ عامل مهمتری از خاک مناسب نباشد. خاک خوب دارای شرایط زیر است: ١- خاکی است که هوا و آب و ریشه در آن به راحتی نفوذ می کند.
۲-بین آبیاری یا بارندگی در خود، آب را محفوظ نگه میدارد زیادی آب را به پائین نفوذ میدهد.

۳-دارای موادغذائی لازم برای گیاه است.

۴-نه با آب باران شسته شده و نه با باد، گرد و غبار می شود. تدبیر خاک براساس دو منظور انجام می گردد: اول آنکه به چه نیاز داریم تا خاک خود را به عالیترین حد مطلوب برسانیم و دوم آنکه هزینه و استفاده انجام این تدابیر چیست؟ مورد دوم که در مورد باغبانی حرفه ای حیاتی است در مورد گلکاری تفننی نقشی ندارد. همه ما به خاطر علاقه به گل و گیاه حاضر به قبول مخارج بدون انتظار نفع مادی آن می باشیم، در حالیکه تغییر شرایط فیزیکی خاک مزارع را نمی توان بدون هزینه اقتصادی تغییر داد. مواد غذائی گیاه در خاک را می توان چه در باغچه و چه در شرایط گلدان با استفاده از کودهای شیمیائی به نحو دلخواه تغییر داد. مواد غذائی گیاه مواد غذائی گیاه که برای رشد آن ضرورت دارد بسته به مقدار نیاز به دو گروه تقسیم می شود. این دو گروه عبارتند از: مواد غذائی عمده و مواد غذائی چاشنی. این تقسیم بندی صرفا از لحاظ جنبه کمی آن است و گرنه فقدان مواد غذائی چاشنی نیز باعث پژمردگی گیاه می شود. مواد غذائی عمده عبارتند از کربن، هیدروژن، اکسیژن، ازت، فسفر و پتاسیم. سه عنصر اول از هوا و آب تأمین می شود، ولی ازت، فسفر و پتاسیم باید از خاک تأمین گردد. مقدار این مواد در خاک را می توان با افزایش کود اضافه کرد. مواد غذائی چاشنی عبارتند از: کلسیم، منیزیم، گوگرد، منگنز، بر، کلر، مولییدن بر و تعدادی ترکیبات دیگر که بعضی از آن ها به مقدار بسیار کم برای گیاه ضرورت دارد. از این میان کلسیم و منیزیم و گوگرد به نسبت زیاد مورد احتیاج است و بعضی ها کلسیم و گوگرد را نیز جزء عناصر غذائی عمده گیاه طبقه بندی کرده اند. اکنون به شرح مختصری از این مواد غذائی میپردازیم.

ازت

گیاه از تمام مواد غذائی برای گل ها بیشتر به این ماده غذایی احتیاج دارد. این عنصر در خاک بیشتر از تمام عناصر دیگر در حال تغییر است. این کود بخصوص در موقع گل دادن ضرورت دارد و به همین علت کودهای ازته که برای بالا بردن مقدار ازت به گل و گیاه می دهند، بیشتر در بهار به خاک داده می شود، زیرا در واقع ۶ تا ۸ هفته اول بهار است که رشد گل ها فوق العاده است. زیادی آن در اواخر فصل رویش ممکن است، گل را دیررس کند و یا از کیفیت رنگ آن بکاهد. بنابراین از اواخر بهار به بعد دیگر نمی بایستی به گلها کود ازته داد._
در اکثر خاک های ایران ازت به قدر کافی وجود ندارد. بطور کلی در خاک های شنی نیز ازت کمتری از خاک های سنگین وجود دارد. مواد آلی خاک بین مقدار ازت بیشتری است تا خاک های بدون ماده آلی، زیرا قسمت عمده ازت خاک به صورت ازت آلی است. عواملی وجود دارد که در تغذیه ازت توسط گیاه دخالت دارد. این عوامل عبارتند از: الف – نوع خاک: اگر خاک شنی باشد در صورتیکه کود ازته هم داده باشیم کود معمولا آبشوئی می شود و با آب زهکش از گلدان یا از خاک باغچه خارج می شود و ممکن است گیاه دچار کمبود ازت شود. ب – رطوبت خاک: وقتی هوا گرم و خشک باشد گیاه کمتر ازت جذب می کند. اگر چه هوا تحت کنترل ما نیست ولی هرگاه خاک دارای مواد آلی باشد و بدان کود بدهیم، گیاه کمتر احتمال کمبود خواهد داشت. بخصوص این امر در تابستان و فصل خشکی صادق است. ج- نوع گیاه: بعضی از گل و گیاهان به ازت کمتری از دیگران نیاز دارند. اصولا هر چه گیاه کم رشد تر و کم برگ تر باشد به ازت کمتری نیازمند است.