یاس رازقی

معرفی گل یاس رازقی

نام علمی گل رازقی که از لحاظ عطر معروفترین گلهای کشور ما است Jasminum saubac Sol. می باشد. از خانواده زنبقها Oleaceae که سرزمین اصلی اش عربستان است (زنبق نام ناحیه ای است در عربستان امروزه پرورش این گل در منطقه وسیعی از آفریقای شمالی گرفته تا خاور زمین و آسیای میانه گسترده شده است. بوته گل رازقی پر شاخ و برگ و نیمه بالارو است. برگهای آن دائمی، صاف، بیضی شکل و بی کرک با گلهای درشت، پر پر، سفید رنگ و بسیار معطر. از نیمه اردیبهشت به بعد در طول مدت تابستان گلها مرتبا شکفته میشوند و هر گل حدود یک هفته تا ده روز دوام دارد. بررسیهای دقیق آزمایشگاهی نشان داده است که مقدار مطلق عطر گل رازقی و تیره یاس ها در ساعات اولیه بامداد نخستین روز شکفتن گل (حدود ساعت هشت) بیشتر از همه اوقات است.

دانشمندان گیاه شناس سه گونه متمایز از این گل به نامهای زیر تشخیص داده اند:

گونه بلا Bela: در مصر، شبه جزیره عربستان (زنبق کویت و بحرین) و بنگال.

گونه موتیا Motia: در پنجاب هندوستان و سریلانکا۔

گونه موگرا Mogra یا Moghra: در هندوستان، چین، افغانستان و ایران.

نظر به اینکه مردم خوش ذوق کشور ما از قدیم گلهای معطر را بیشتر دوست می داشتند، به پرورش این گل در شهرهای مختلف کم و بیش همت گماشتند ولی چون آب و هوای مطلوب آن سرزمینهای معتدل گرم و مرطوب می باشد، امروزه پرورش آن بصورت گلدانی در استانهای گیلان، مازندران، فارس و خوزستان بیشتر متداول است. در مناطق یاد شده یک نوع یاس گلدانی نیز پرورش داده می شود که موسوم به یاس رازقی با نام علمی Jasminium pubescens میباشد. بوته این گل در استانهای شمالی کشور ما نظیر گل رازقی نیمه بالارو است و در استانهای جنوب بالارونده است.

برگهای آن شبیه گل رازقی بوده و دو به دو متقابل است ولی گلهای آن کوچک و مانند یاس سفید (چمپا (.Jasminium officinalis L. ستاره شکل بوده و از لحاظ عمر همانند گل رازقی می باشد.

با این تفاوت که دوام شکوفائی هر گل کم است و طول مدت گل دادن و تعداد گل ها بیشتر که عمر عطر افشانی آنرا زیادتر می سازد. در استانهای جنوبی و مناطقی که خطر سرمازدگی وجود ندارد، یاس رازقی را در هوای آزاد پرورش می دهند و ساقه های نازک آنرا به داربست یا دیوار می بندند.

در استانهای کرانه دریای خزر که هوای زمستانی سرد است، حتما باید گیاه را از گزند سرما محفوظ داشت و آنرا به مکانهای پوشیده منتقل نمود و طبعأ در شهرستانهای مرکزی که سردتر است نگهداری این گل جز در گلخانه میسر نیست.

آب و خاک مناسب

چون گلهای رازقی و یاس رازقی از گروه نباتات آهک گریز میباشند،خاک گلدان آنها باید بکلی فاقد مواد آهکی بوده و حتی آبی که به آنها داده می شود نباید قلیائی و دارای مواد آهکی باشد.

در مناطق پرورش این گلها تناسب خاک گلدانها بقرار زیر است:

خاک برگ پوسیده درختان جنگلی (هوموس) ۳ قسمت، شن شسته شده ۲ قسمت، خاک معمولی باغچه ۱ قسمت. دفعات آبیاری به مقتضای فصل و درجه حرارت محیط فرق می کند. در تابستان بویژه در موسم گل دادن باید روزی یکبار به آن آب داد. بعلاوه از موقعیکه غنچه گلها ظاهر می شود حتما باید بپای بوته کود داد.

بهترین کود طبیعی که باغبانان با تجربه مصرف می کنند، شیره کود گوسفندی است و طرز تهیه آن بدین طریق است که ۲ الی ۳ قاشق سوپخوری شیره کود را پس از بهم زدن بپای هرگلدان می ریزند. در محلهائی که تهیه کود طبیعی دشوار است، مصرف کود شیمیائی مخلوط سولفات آمونیم و فسفات آمونیم به نسبت ترتیب سه و یک و بقدر یک قاشق غذا خوری در هر دو هفته از اواسط بهار به بعد توصیه می شود. علاقمندان پرورش این گلها در تهران و شهرستانهای مرکزی می توانند برای خنثی کردن اثرات زیان بخش آب آهکی و قلیائی یک قطعه زاج سیاه (سولفات آهن) در کنار گلدان گذارده هنگام آبیاری آب را روی آن بریزند.

طرق تكثير:

گل رازقی و یاس رازقی را معمولا از طریق خوابانیدن شاخه، قلمه زدن و کشت پاجوش زیاد می کنند. لیکن ممکن است آنها را با پیوند نیز زیاد کرد.

١- تکثیر بوسیله خوابانیدن شاخه:

برای این منظور شاخه های بلند یکی دو ساله قسمت پائین بوته را در اواسط فصل بهار درون جعبه چوبی یا گلدان محتوی شن شسته نرم می خوابانند. بطوریکه سرشاخه ها با دو سه جوانه از خاک بیرون باشد. با انجام آبیاری مرتب پس از چندی از ساقه های درون شن ریشه های تازه می رویند. شش هفته بعد هنگامیکه ریشه ها رشد کافی یافتند باید شاخه ها را از زیر گلدان بریده و نهالهای جوان ریشه دار را درون گلدانهای حاوی خاک مناسب که قبلا ذکر شده بکارند تا بوته های مستقلی بوجود آیند. معمولا جهت تسریع عمل ریشه دادن، قبل از خوابانیدن ساقه کمی از پوست شاخه را که درون جعبه یا گلدان قرار میگیرد با چاقو برش میدهند.

باید دانست که چون خوابانیدن شاخه ها در سطح خاک جعبه یا گلدان فقط در مورد شاخه های زیرین امکان پذیر است و شاخه های فوقانی را نمی توان بعلت خطر شکستن بسطح زمین رسانید لذا بدین جهت ممکن است گلدانهای سبک و کوچکتری تهیه نموده شاخه های جوان بالای بوته را از سوراخ زیر گلدان داخل گلدان کرد و درون آن مقداری شن شسته ریخت و گلدانهای هوائی روی شاخه ها را بوسیله قیم در هوا نگهداشت یا روی طاقچه دیوار قرار داد. پس از ریشه دادن با ترتیبی که ذکر شد آنها را به گلدانهای جداگانه منتقل نمود. ذکر این نکته نیز لازم است که چون بر اثر قطع یکباره شاخه های ریشه دار بیم خشک شدن گیاه میرود بهتر است بریدن شاخه ها بتدریج صورت پذیرد. بدین ترتیب که پس از حصول اطمینان از رویش ریشه کافی ابتداء از زیرگلدان باندازه یک سوم قطر شاخه را برید و پس از یک هفته برش قبلی را تا دو سوم قطر شاخه عمیق تر کرد و سرانجام هفته بعد شاخه را از زیر گلدان بکلی قطع کرد و درون گلدان های جداگانه کاشت. (این عمل را در اصطلاح باغبانی از شیر گرفتن نهالهای جوان مینامند).

۲- تکثیر با قلمه:

قلمه ها را باید در بهار قبل از باز شدن چشمها و رویش جوانه ها از شاخه های قوی یکی دو ساله که گل داشتند، انتخاب نمود و آنها را به مدت یک هفته درون گونی کنفی یا پارچه کرباس مرطوبی پیچید و با پاشیدن آب پارچه را مرطوب نگهداشت. در پایان هفته آنها را به قلمه های کوچک تقسیم کرد بطوریکه هرقلمه ۳- ۴ چشم داشته باشد. سپس قلمه ها را درون گلدانهای حاوی شن شسته کاشت و منتظر شد تا بعد از ۵-۶ هفته که قلمه ها ریشه کافی دادند آنها را به گلدانهای اصلی که تناسب خاک آن قبلا ذکر شده است انتقال داد.

٣- تکثیر از راه پیوند:

گل رازقی و یاس رازقی را میتوان بوسیله پیوند روی یاس سفید (چمپا) نیز زیاد کرد. در بهار پیوند شکمی یا مجاورتی مناسب است و در پائیز پیوند شکافی رجحان دارد. حسن این طریق تکثیر آن است که چون یاس سفید را می توان تقریبا در هر نوع آب و خاک عمل آورد و نظیر گلهای رازقی و یاس رازقی به خاک هوموسی اراضی جنگلی احتیاج ندارد و با پیوند آنها روی پایه یاس می توان از زحمت تهیه خاک هوموس رهائی یافت و از دادن آب قلیائی نیز نگران نشد.

عطر گیری:

در کشورهایی که خرید گل رازقی و گونه های مختلف یاس در سطح وسیع و هوای آزاد متداول است، صنعت عطر گیری فعالیت گسترده ای دارد. بنا به مندرجات آمار بین المللی، تولید عطر گلهای تیره یاس در سال ۱۹۷۲ در کشورهای مختلف بقرار زیر بوده است:

• مصر ۳۵۰۰ کیلو گرم الجزایر ۶۰۰ کیلوگرم •

مغرب ۲۰۰۰ کیلوگرم فرانسه ۶۰۰ کیلو گرم

ایتالیا ۱۸۰۰ کیلو گرم اسپانیا ۴۵۰ کیلو گرم ا

اتحاد جماهیر شوروی و چین (که تولید قابل ملاحظه و نامعلومی داشته اند در کشور چین این گلها را بیشتر برای معطر ساختن چای و تهیه عطر کشت می کنند. کارخانجات عمده عطرکشی در حومه شهر بزرگ کانتون متمرکز است. در هندوستان برای استخراج عطر رازقی گلبرگها را پرپر کرده، روی دانه های کنجد می ریزند. سپس با عصاره گرفتن روغن کنجدهای معطر عطر مطلوب را بدست می آورند. در صنعت پیشرفته امروزی عطر رازقی را از طریق خیساندن گلبرگها در اترنفت Etheropetrol یا بنزن استخراج می نماییم.